Μιλώντας για τον αρχαίο Έλληνα και για τα πιστεύω του, δεν θα ήθελα να αναφέρω κατευθείαν τον Πλάτωνα όπως μιλώντας για τον σημερινό άνθρωπο δεν θα ανέφερα πρώτο τον Χάϊντεγγερ. Για τον απλούστατο λόγο, ότι και οι δυο ανήκαν στους εκλεκτούς των εποχών τους, εξέφραζαν μεν τις ανησυχίες της κοινωνίας και προσπαθούσαν να δώσουν απάντησεις στα ερωτήματά της, αλλά την ιστορική πορεία του λαού δεν την ορίζουν δυστυχώς οι ελάχιστοι σοφοί. Την ορίζουν αφενός οι ισχυροί και αφετέρου η πλειοψηφία των απλών ανθρώπων.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για τις κοινές αντιλήψεις περί Νόμου και Φύσεως. Οι βασικές πηγές εδώ θα είναι η επική ποίηση και η μυθολογία, - αυτό που εκφράζει τον λαό.
Πρώτον, ο Νόμος είναι πάνω από τους Θεούς. Ο Δίας δεν μπορεί να αποτρέψει τον θάνατο του Σαρπεδώνα, η Θέτιδα δεν πρόκειται να σώσει τον Αχιλλέα.
Δεύτερον, ο Νόμος προϋποθέτει την έχθρα, μεταξύ των θνητών και μεταξύ των Θεών.
Τρίτον, ο Νόμος επιβάλλει την παραβίαση της φύσης ως μιας “αρχέγονης” κατάστασης του κόσμου. Οι ίδιοι οι Θεοί, ακολουθώντας τον Νόμο, δωρίζουν στους ανθρώπους την γεωργία, την τέχνη, τις εφευρέσεις. Αν η φύση ίσον Νόμος, τότε η ίδια η Φύση επιβάλλει την εξέλιξη που θα στραφεί εναντίον της.
Τέταρτον, ο Νόμος της φύσης επιβάλλει το αφύσικο. Η ερωτική σχέση του Οιδίποδα με την μητέρα του είναι αφύσικη αλλά αναπόφευκτη. Προσπαθώντας να την αποφύγει κάνει τα αδύνατα δυνατά αλλά πάλι εκεί καταλήγει. Ο έρωτας της Φαιδρας προς τον Ιππόλυτο είναι αφύσικος αλλά τον επιβάλλει η ίδια η Αφροδίτη. Ακόμα κι η Πασιφάη δεν μπορεί να κάνει και πολλά, δεν το έχει επιλέξει.
Ο αρχαίος Έλληνας γνωρίζει πολύ καλά ότι για τον άνθρωπο δεν υπάρχει δυνατότητα επιλογής μεταξύ του “καλού” και του “κακού”. Επιλέγουμε μόνο μεταξύ του κακού και του χειρότερου. Αν μείνουμε θαρραλέοι και πιστοί στον εαυτό μας, αυτό δεν θα μας σώσει, αλλά θα μας δοξάσει. Ίσως.
Πέμπτον, η Φύση γεννάει όχι μόνο πεντάμορφες αλλά και τέρατα. Σήμερα θα λέγαμε για τον καρκίνο, για τους ιους, για μεταλλάξεις, για φυσικές καταστροφές, τότε οι άνθρωποι μιλούσαν για Λερναίες Ύδρες. Η πάλη του ανθρώπου με αυτά, κι αυτή είναι μια προϋπόθεση της ύπαρξής του.
Όλα αυτά είναι η αρμονία του αρχαίου Έλληνα. Μια αρμονία αιματηρή και γεμάτη αντιθέσεις, βασισμένη σε ένα πολεμικό πνεύμα όπως η αρχαϊκή τέχνη. Μια αρκετά απελπιστική κοσμοθεωρία, θα έλεγα. Αλλά και ηρωϊκή.
Αυτό το κλίμα γεννάει τους Πλάτωνες που ψάχνουν να βρούν μια λύση. Αλλά και τον Διογένη, και όλη την κυνική σχολή, και όχι μόνο.
‘Οτι υπάρχει στη Φύση, λειτουργεί σύμφωνα με τον Νόμο. Αν ξεστρατίσαμε σαν είδος και κατρακυλάμε, άρα κι αυτό έγινε σύμφωνα με τον Νόμο.
Και είναι κάτι το οποίο σε γενικές γραμμές δεν έρχεται σε αντίρρηση με τα επιστημονικά δεδομένα για την εξέλιξη του ανθρώπου.
Δεν έχουμε αλλάξει κι ιδιαίτερα από την εποχή της Νεολιθικής επανάστασης. Από τη στγιμή που ο πρώτος άνθρωπος αποφάσισε να παράγει τροφή αντί για να την συλλέγει, να σπέρνει σιτάρι και να εκτρέφει ζώα, όλη η μελλοντική ιστορική πορεία του έγινε
ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΗ. Εγινε φως φανάρι ότι ο ισχυρότερος θα είναι εκείνος που θα έχει τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες, ότι κάποιοι πολιτισμοί θα υπερισχύσουν και κάποιοι θα εξαφανιστούν, ότι αυτοί που θα υπερισχύσουν θα φτάσουν στο σημείο μη επιστροφής και θα φανε τον εαυτό τους, κλπ.
Αλλά το ίδιο αναπόφευκτη ήταν και αυτή η απόφαση, να σπέρνει και να εκτρέφει. Την επέβαλλε η εξέλιξη, ή ο Νόμος.
Το διδαγμα των αρχαίων που πρέπει να ξαναθυμηθούμε, είναι το ότι ακόμα και καταδικασμένοι να ηττηθούμε πρέπει να σκεφτόμαστε το ηθικό. Διότι η ηθική είναι το μόνο που μας κάνει ανθρώπους.
Αυτό ήταν το σεντόνι μου λοιπόν!
